Zaytun mevalari bir necha ming yillardan beri insonlar aqlini jumbushga soladi, zaytunni yoqtirish yoki yoqtirmaslik masalasida esa insoniyat allaqachon ikki guruhga bo‘linib bo‘lgan. Shuni tan olish kerakki, zaytunlarga bo‘lgan munosabatingizdan qat’i nazar, zaytun moyi deyarli har bir oshxonada mavjud. Demak, ular har qanday holatda ham sizning hayotingizda ko‘zga ko‘rinmas tarzda ishtirok etadi.

Zaytunning madaniylashtirilishini insoniyat sivilizatsiyasining dastlabki yutuqlaridan biri sifatida dadil qayd etish mumkin: arxeologik ma’lumotlarga ko‘ra, zaytun birinchi marta miloddan avvalgi uchinchi ming yillikda Kritda yetishtirila boshlangan. Uzoq vaqt davomida zaytun Krit va Suriyada bir-biridan mustaqil ravishda yetishtirilgan. Keyin Finikiya dengizchilari uni butun O‘rta yer dengizi qirg‘oqlari bo‘ylab tarqatdilar.

Zaytunning o‘rtacha umri 500-yil, ba’zi daraxtlarning yoshi 1500-yilga yetadi. Quddusdagi Zaytun (Eleon) tog‘idagi daraxtlarning yoshi 2000 yildan oshgan deb hisoblanadi.



Yashil va qora zaytunlar o‘rtasidagi yagona farq ularning pishganlik darajasidir: pishgan zaytunlar qora rangga ega. Dunyodagi zaytun hosilining 90% dan ortig‘i yog‘ ishlab chiqarish uchun ishlatiladi va zaytun yetishtirish uchun ajratilgan yerlarning deyarli 98% O‘rta yer dengizi mintaqasiga to‘g‘ri keladi. Yevropada jami 500 millionga yaqin zaytun daraxti bor. Aytgancha, zaytun moyi qo‘shimcha ishlov bermasdan iste’mol qilish mumkin bo‘lgan yagona yog‘dir.

Yangi uzilgan zaytunlar ovqatga yaramaydi - buning uchun ular juda achchiq. Ular iste’molga yaroqli bo‘lishi uchun zaytunlarga ishqor bilan ishlov berish va/yoki tuzli suvda yoki dengiz tuzida konservalash kerak.

Tor doiralarda keng tarqalgan maqolda aytilganidek, agar sen zaytun mevasiga mehr qo‘ygan bo‘lsang, demak, sen ulg'ayding.